ΠΩΣ ΒΡΙΣΚΩ ΤΑ ΨΥΧΟΓΡΑΦΙΚΑ, ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΗΘΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ - ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ

Ψυχογραφικά στοιχεία:

α) Παρουσιάζω σημαντικά στοιχεία του χαρακτήρα των ηρώων

β) Βρίσκω τα αίτια της συμπεριφοράς τους

γ) Περιγράφω και παρουσιάζω τις ενέργειές τους

δ) Δείχνω τον εσωτερικό τους κόσμο

Κάνω δηλαδή ολοκληρωμένη παρουσίαση της προσωπικότητας του ήρωα.

Ηθογραφικά στοιχεία:

Η ηθογραφία έχει ως βασικό στόχο την πιο πιστή παρουσίαση της ζωής στην ελληνική ύπαιθρο και το ελληνικό χωριό με τις τοπικές παραδόσεις, ήθη, έθιμα, συνήθειες, χαρακτήρα και νοοτροπία του ελληνικού λαού. Οι ήρωες είναι απλοί άνθρωποι της υπαίθρου.

α) Μελετώ πώς παρουσιάζονται οι κοινωνικές ομάδες και τις πιθανές συγκρούσεις μεταξύ τους

β) Παρουσιάζω τους ήρωες που είναι άνθρωποι της υπαίθρου. Δείχνω τη μόρφωσή τους, τις ασχολίες και τα επαγγέλματά τους, το θρησκευτικό τους συναίσθημα, το θέμα της ξενιτιάς που τους ταλαιπωρεί κτλ

γ) Παρουσιάζω τους κοινωνικούς ρόλους: τη θέση της γυναίκας, του άνδρα κτλ

 - Σημείωση: Χαρακτηριστικό των συγγραφέων της Νέας Αθηναϊκής Σχολής είναι ότι αρχικά ασχολήθηκαν πολύ με την ηθογραφία, δηλαδή με την καταγραφή των ανθρώπων της υπαίθρου. Επειδή όμως αυτό κατέληξε κάποια στιγμή σε απλή τοπιογραφία, γι’ αυτό υπήρξε μια στασιμότητα. Προς το τέλος της περιόδου και ιδίως στις αρχές του 20^ου αι. οι πεζογράφοι στράφηκαν προς το κοινωνικό διήγημα, τις αστικές κοινωνίες και τις προεκτάσεις τους. Έτσι π.χ. ο Παπαδιαμάντης ασχολείται πιο πολύ με την ηθογραφία ενώ ο Θεοτόκης έχει κάνει στροφή προς το αστικό διήγημα.

Ρεαλιστικά στοιχεία:

Ρεαλισμός: Η λογοτεχνία θέτει ως πρώτο στόχο την πιστή απόδοση της πραγματικότητας όπως την αντιλαμβάνεται και τη βιώνει ο δημιουργός. Οι συγγραφείς δε στοχεύουν στον εντυπωσιασμό, αλλά αφήνουν την πραγματικότητα να μιλήσει από μόνη της. Οι ήρωες είναι εκπρόσωποι της κοινωνίας και του πολιτισμού στον οποίο ανήκουν και μολονότι πλαστοί, δεν παύουν να είναι αληθοφανείς. Ο ρεαλισμός στη λογοτεχνία μπορεί να έχει δύο σημασίες: γενικά την προσπάθεια για πιστή και αντικειμενική απόδοση της πραγματικότητας και ειδικότερα μια τάση που επικράτησε τον 19ο αι. κυρίως ως αντίδραση στις υπερβολές του ρομαντισμού.

Τα ρεαλιστικά στοιχεία τα αναζητούμε:

α) στην περιγραφή του φυσικού περιβάλλοντος,

β) στην περιγραφή του οικογενειακού και κοινωνικού περιβάλλοντος (χώροι, ήρωες και δευτερεύοντα πρόσωπα),

γ) στην περιγραφή πράξεων και συμπεριφορών χωρίς καμιά τάση ωραιοποίησης και εξιδανίκευσης,

δ) στο περιεχόμενο.

 - Σημείωση: Δεν ξεχνάμε ότι οι ήρωες είναι πλαστοί αν και αληθοφανείς.

Νατουραλισμός: Ονομάζεται στη λογοτεχνία ένα ρεύμα που αναπτύχθηκε στη Γαλλία στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα, κυρίως με τα έργα του Εμίλ Ζολά. Η νατουραλιστική πεζογραφία είναι εξέλιξη της ρεαλιστικής και έχει πολλά κοινά σημεία με αυτήν, αφού ξεκινά, όπως και η ρεαλιστική, από την επιθυμία της απεικόνισης της πραγματικότητας με ακρίβεια και χωρίς ωραιοποίηση, αλλά διαφέρει ως προς το φιλοσοφικό υπόβαθρο που διακρίνεται πίσω από τα νατουραλιστικά έργα. Οι νατουραλιστές συγγραφείς πιστεύουν ότι ο άνθρωπος είναι δέσμιος των εξωτερικών δυνάμεων, φυσικών και κοινωνικών, και των κληρονομικών προδιαθέσεων και ότι η συμπεριφορά του ανθρώπου ρυθμίζεται από τους παράγοντες της κληρονομικότητας, του περιβάλλοντος και τις πιέσεις της στιγμής, με αποτέλεσμα οι ήρωες των έργων τους να παρουσιάζονται ως άτομα που δρουν με βάση τα εσωτερικά τους ένστικτα (κυρίως την πείνα και την σεξουαλική επιθυμία) και υπό την επίδραση των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών. Τα νατουραλιστικά έργα ξεχωρίζουν επίσης για την υπερβολικά λεπτομερή απόδοση της πραγματικότητας, ακόμα και σε σκηνές ιδιαίτερα βίαιες, και συχνά για το τραγικό τέλος, στο οποίο ο ήρωας συνήθως οδηγείται στην καταστροφή. Οι ήρωες είναι οι απόκληροι και τα θύματα της κοινωνίας, οι αδικημένοι, οι καταπιεσμένοι, οι ψυχικά και σωματικά άρρωστοι. Οι νατουραλιστές καταγγέλλουν την κοινωνική εξαθλίωση, υπερτονίζουν τις άσχημες καταστάσεις της ζωής χωρίς προσπάθεια για ωραιοποίηση ή συγκάλυψη των αποκρουστικών πλευρών της χωρίς πρόσθετα σχόλια και συναισθηματισμούς. Επίσης, οι νατουραλιστές επιμένουν στους τρόπους με τους οποίους διαμορφώνεται η συμπεριφορά και η ηθική του ανθρώπου. Άλλο εμφανές χαρακτηριστικό στα έργα των νατουραλιστών είναι η απόδοση των λόγων των ηρώων σε ελεύθερο πλάγιο λόγο.

Ομοιότητες και Διαφορές Ρεαλισμού και Νατουραλισμού:

• Ο ρεαλισμός, όπως εκδηλώνεται το 19ο αιώνα, συνιστά μια γενική τάση της τέχνης και της λογοτεχνίας, ενώ ο νατουραλισμός αποτελεί κίνημα, με σαφή θεωρία και μέθοδο, το οποίο εκπροσωπείται από συγκεκριμένες ομάδες και είναι, κατά συνέπεια, περιορισμένο.
• Κοινό χαρακτηριστικό ρεαλιστών και νατουραλιστών συγγραφέων είναι η πίστη τους ότι σκοπός της τέχνης είναι να απεικονίζει αντικειμενικά την εξωτερική πραγματικότητα. Γι' αυτό και αντλούν τα θέματα τους από την καθημερινή, κοινωνική κυρίως, ζωή και επιλέγουν μία απρόσωπη τεχνική γραφής.
• Οι νατουραλιστές ξεπερνούν τις βασικές τάσεις του ρεαλισμού επιλέγοντας θέματα, όχι απλώς κοινότο-πα, αλλά συχνά ειδεχθή και επιμένοντας σε μια φωτογραφική αναπαράσταση των λεπτομερειών.
• Η διαφορά τους από τους ρεαλιστές έγκειται στο ότι: 
  α) προσπαθούν να εφαρμόσουν στη λογοτεχνία μια επιστημονική μέθοδο και 
  β) ερμηνεύουν τη ζωή με βάση την προκαθορισμένη αρχή ότι ο άνθρωπος είναι βιολογικός οργανισμός, του οποίου η εξέλιξη καθορίζεται από την κληρονομικότητα, τις επιδράσεις του περιβάλλοντος και τις πιέσεις της στιγμής.