Ο συμβολισμός και ο "καρυωτακισμός"

• Είναι λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό κίνημα που ξεκίνησε από τη Γαλλία γύρω στο 1880 υπό την επίδραση της φιλοσοφίας του υποσυνειδήτου και επηρέασε σε μεγαλύτερο βαθμό την ποίηση και σε μικρότερο τη μουσική και τη ζωγραφική («εμπρεσιονισμός ή ιμπρεσιονισμός»).

• Το ρεύμα γεννήθηκε ως αντίδραση στην ψυχρότητα του παρνασσισμού και συνιστά μια «επιστροφή» στη ρομαντική ποίηση, γι’ αυτό συχνά χαρακτηρίζεται ως νεορομαντισμός. Συνδυάζει την εσωτερικότητα και την εκλέπτυνση του ρομαντισμού, χωρίς το στόμφο του. Συγγενεύει επίσης με τον αισθητισμό και με τις θεωρίες του Πόε, οι οποίες επηρέασαν τον Μποντλέρ (1821-1867).

Πρώτος στη Γαλλία, ο Μποντλέρ θέλησε να εφαρμόσει στην ποίηση τη μουσικότητα και την αοριστία, γι’ αυτό θεωρείται «πατέρας» του συμβολισμού. Στην προσπάθεια του αυτή βρήκε μιμητές και άλλους «ποιητές της παρακμής» ή «καταραμένους ποιητές» (Μαλαρμέ, Βερλέν, Ρεμπό, Λαφόργκ, Βαλερί κ.ά.).

• Οι συμβολιστές επεδίωξαν να αναδείξουν τη μαγεία του ανεξιχνίαστου κόσμου του ασυνειδήτου. Για τους συμβολιστές, κάθε αίσθημα ή εντύπωση που έχουμε είναι μοναδική και ανεπανάληπτη και επομένως είναι δύσκολο να αποδοθεί με τη συμβατική γλώσσα, αλλά με την ιδιαίτερη γλώσσα των συμβόλων. Τα σύμβολα του συμβολισμού είναι μεταφορικά σχήματα αποκομμένα από τα θέματα τους, γι’ αυτό και με το ρεύμα αυτό, η ποίηση έγινε υπαινικτική, αλλά και «μοντέρνα».

Τα γνωρίσματα του συμβολισμού

 Κυριότερα γνωρίσματα του συμβολισμού είναι η μουσικότητα, η υποβλητικότητα και η μελαγχολική διάθεση, που δημιουργούν ένα κλίμα ασάφειας και ρευστότητας. Η αυστηρή μετρική χαλαρώνει και εισάγεται νέο λεξιλόγιο: επιλέγονται οι λέξεις που υποβάλλουν λεπτά, τρυφερά συναισθήματα. Τα αντικείμενα του εξωτερικού κόσμου γίνονται σύμβολα εσωτερικών, ψυχικών καταστάσεων και το εννοιολογικό περιεχόμενο του ποιήματος περιορίζεται στο ελάχιστο.

Η συμβολιστική ποίηση στηρίζεται στη μαγεία των λέξεων, στις διακυμάνσεις του ρυθμού. Εξαιτίας της επιθυμίας των συμβολιστών για μουσικότητα και ρευστότητα η μορφή «χαλαρώνει» από τους αυστηρούς κανόνες της παραδοσιακής ποίησης (ομοιοκαταληξία και μέτρο). Οι λέξεις αποσυνδέονται από το νόημά τους κι αποκτούν δικό τους ήχο. Ο υπαινιγμός και η διακριτική νύξη χρησιμοποιούνται ως μέσα του συμβολισμού, γιατί γοητεύουν τη φαντασία.

Στην Ελλάδα παρατηρούνται δύο ομάδες συμβολιστών ποητών:

Η πρώτη ομάδα εμφανίζεται γύρω στο 1900-1910 και αντλεί κυρίως από τη γενιά του Παλαμά, παρουσιάζει όμως σαφείς ανανεωτικές τάσεις: Γ. Καμπύσης, Κ. Χατζόπουλος, Σπ. Πασαγιάννης, Μ. Μαλακάσης, Λ. Πορφύρας, Ι. Γρυπάρης κ.ά.

Η δεύτερη ομάδα κάνει την εμφάνισή της γύρω στα 1910-1920 και γράφει ποίηση χαμηλόφωνη και αδιέξοδη: Απ. Μελαχρινός, Ρώμος Φιλύρας, Ναπολέων Λαπαθιώτης, Μ. Παπανικολάου, Κώστας Καρυωτάκης, Μαρία Πολυδούρη, Τέλος Άγρας, Τ. Παπατσώνης κ.ά.

Οι συμβολιστές της δεύτερης ομάδας (που διακρίνονται από τους άλλους με το όνομα «νεοσυμβολιστές») εκφράζουν μέσα από την τέχνη τους γενική κόπωση και την αίσθηση του ανικανοποίητου. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει ο Κώστας Καρυωτάκης, που, αρνούμενος να συμβιβαστεί με την υποκρισία γύρω του, σαρκάζει το πνεύμα της διάλυσης που χαρακτηρίζει την εποχή του.

Ο «καρυωτακισμός»

Μετά την αυτοκτονία του Καρυωτάκη, ο «καρυωτακισμός» διαποτίζει τη νεοελληνική ποίηση, μια τάση μίμησης της ποίησης του, που εκδηλώνεται ως αποστροφή στη ζωή, πεσιμισμός και μεμψιμοιρία.

Το ανανεωτικό ρεύμα του συμβολισμού στην Ελλάδα διήρκησε περίπου μέχρι το 1930. Τα γνωρίσματά του δεν διαφέρουν από του ευρωπαϊκού συμβολισμού:

·         Η διακριτική και υποβλητική έκφραση των συναισθημάτων

·         Ο ποιητικός ρεμβασμός

·         Οι θολές και ακαθόριστες εικόνες

·         Το κλίμα μελαγχολίας

Η μουσικότητα του στίχου.